Kinh nghiệm thực hành quyền công tố, kiểm sát việc giải quyết các vụ án đánh bạc, tổ chức đánh bạc có sử dụng công nghệ cao

Để nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác thực hành quyền công tố, kiểm sát việc giải quyết các vụ án đánh bạc, tổ chức đánh bạc có sử dụng công nghệ cao, từ thực tiễn công tác, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình rút ra một số kinh nghiệm trong việc thu thập, đánh giá chứng cứ; xác định số tiền dùng đánh bạc và xác định tội danh; lập sơ đồ tư duy thể hiện quy trình tổ chức đánh bạc; mối quan hệ phối hợp với Cơ quan điều tra và các cơ quan chuyên môn về công nghệ thông tin, mạng viễn thông...

Đánh bạc, tổ chức đánh bạc có sử dụng công nghệ cao; dữ liệu điện tử.

1. Kết quả giải quyết các vụ án đánh bạc, tổ chức đánh bạc có sử dụng công nghệ cao của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình

Những năm gần đây, tội phạm liên quan đến đánh bạc trên toàn quốc nói chung và tỉnh Quảng Bình nói riêng diễn biến phức tạp, trong đó tội phạm sử dụng công nghệ cao để tổ chức đánh bạc và đánh bạc qua mạng internet có xu hướng gia tăng cả về số lượng cũng như mức độ phức tạp của hành vi phạm tội. Các đối tượng tham gia đánh bạc trực tuyến, cá độ bóng đá qua mạng, đánh bạc bằng hình thức đổi thưởng tiền cá độ, lô đề, game, bóng đá... với số tiền giao dịch lớn, lên đến hàng trăm tỉ đồng, liên quan đến nhiều đối tượng, gây mất trật tự an ninh, an toàn xã hội. Đây cũng là nguyên nhân dẫn đến nhiều hệ lụy và các tội phạm hình sự khác.

Các đối tượng thực hiện hành vi với nhiều phương thức, thủ đoạn tinh vi, xóa dấu vết, ẩn danh móc nối với các đối tượng trong và ngoài nước thông qua các ứng dụng telegram, viber, whatsapp... Thông qua mạng xã hội, các đối tượng giao dịch nhận tài khoản đánh bạc cấp master, truy cập đánh bạc trên các tên miền agbong88.com, va88pro.com, viva88.net… và thực hiện việc chuyển - nhận tiền qua tài khoản ngân hàng.

Theo thống kê, từ năm 2020 đến nay, Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) hai cấp tỉnh Quảng Bình đã thụ lý, kiểm sát điều tra 13 vụ/152 bị can về Tội tổ chức đánh bạc và đánh bạc có sử dụng mạng internet với tổng số tiền dùng đánh bạc lên đến hàng trăm tỉ đồng. Đến nay, Tòa án nhân dân hai cấp đã xét xử và bản án có hiệu lực pháp luật 10 vụ/101 bị cáo, đang điều tra 03 vụ/51 bị can.

Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình đã phối hợp với Cơ quan điều tra (CQĐT) đấu tranh làm rõ và đưa ra xét xử một số vụ án lớn, nhiều đồng phạm. Lãnh đạo VKSND tỉnh Quảng Bình đã chú trọng ngay từ giai đoạn thụ lý tin báo, tố giác tội phạm, phân công Kiểm sát viên có năng lực tham gia chuyên án đánh bạc qua mạng internet, Kiểm sát viên trực tiếp kiểm sát việc khám xét, bắt, tạm giữ, kịp thời tham mưu, đề xuất lãnh đạo Viện phê chuẩn các quyết định gia hạn tạm giữ, khởi tố, tạm giam, tiến hành các hoạt động điều tra theo đúng quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2021. Kiểm sát viên trực tiếp tham gia cùng Điều tra viên xác minh các nội dung liên quan vụ án tại các tỉnh Hà Giang, Bắc Giang, Lạng Sơn, Ninh Bình, Hà Nội, Thanh Hóa..., qua đó, đã mở rộng đấu tranh bắt quả tang, bắt giữ thêm các đối tượng đồng phạm và làm rõ phương thức, thủ đoạn phạm tội; phối hợp điều tra, xác minh, trích xuất dữ liệu, tiến hành giám định làm rõ các đại lý cấp một, cấp hai và các đối tượng trong vụ án để kịp thời xử lý, đảm bảo không bỏ lọt tội phạm, không để xảy ra oan, sai.

2.  Một số khó khăn, vướng mắc

Thứ nhất, về thu thập, đánh giá chứng cứ: Phần lớn các đối tượng tổ chức đánh bạc có trình độ học vấn cao, máy chủ thường đặt ở nước ngoài. Đây là loại tội phạm không biên giới, khó tìm được nhân chứng, khó xác định được địa điểm, đối tượng phạm tội. Các tài liệu, chứng cứ chứng minh hành vi đánh bạc, tổ chức đánh bạc có sử dụng công nghệ cao hầu hết là các dữ liệu điện tử phải được thu thập, chuyển hóa thành chứng cứ theo đúng quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự mới làm căn cứ xử lý được vụ án. Việc phát hiện, thu giữ, khai thác, sử dụng dữ liệu điện tử thu được từ máy tính, các thiết bị di động và thông tin của các nhà cung cấp dịch vụ internet có ý nghĩa quan trọng trong quá trình chứng minh tội phạm. Trong khi đó, trình độ, năng lực và sự hiểu biết về công nghệ thông tin nói chung, về dữ liệu điện tử nói riêng của một số Điều tra viên, Kiểm sát viên còn hạn chế; hệ thống máy móc, trang thiết bị phục vụ cho hoạt động khám phá, phát hiện, điều tra các loại tội phạm trên không gian mạng chưa được trang bị đầy đủ. Nguồn chứng cứ này ở trên không gian mạng, có những chứng cứ điện tử được lưu giữ trong máy chủ đặt ở nước ngoài, nếu không thu thập kịp thời sẽ bị xóa bỏ.

Thứ hai, về xác minh thông tin: Các đối tượng thực hiện hành vi phạm tội chủ yếu làm giả căn cước công dân, thẻ tài khoản ngân hàng mang tên người khác nên cơ quan chức năng phải phối hợp với các cơ quan như ngân hàng, nhà mạng… để xác minh thông tin, tuy nhiên, thời gian chờ các cơ quan này trả lời thường kéo dài, có trường hợp không nhận được kết quả, trong khi chưa có chế tài nào quy định trách nhiệm cung cấp thông tin của cơ quan chuyên môn. Viện kiểm sát nhân dân sử dụng quyền kiến nghị nhưng hiệu quả công tác này chưa đảm bảo việc tuân thủ triệt để giữa các tổ chức, cá nhân. 

Thứ ba, về thu hồi tài sản: Các đối tượng thường tham gia nhóm kín để trao đổi và chuyển tiền bằng nhiều hình thức. Khi có dấu hiệu bất thường, chỉ sau ít phút không phản hồi của đồng phạm hoặc việc trích xuất dữ liệu khi bắt quả tang của cơ quan chức năng không kịp thời là các đối tượng tự động đánh sập mạng, cắt đứt liên lạc. Bên cạnh đó, việc quản lý, sử dụng sim rác, tài khoản ngân hàng hiện nay còn rất lỏng lẻo khiến các đối tượng dễ dàng chuyển tiền từ tài khoản ngân hàng này sang ngân hàng khác. Do đó, việc thu hồi tài sản chỉ chiếm tỉ lệ nhỏ trong số tiền giao dịch.

Thứ tư, về thủ tục tương trợ tư pháp: Nhiều vụ án có yếu tố nước ngoài, cần có sự ủy thác, tương trợ tư pháp để giải quyết. Tuy nhiên, thủ tục, căn cứ, thời gian ủy thác thường bị kéo dài. Có bị can là người nước ngoài bị tạm giam, khi hết thời hạn tạm giam phải hủy bỏ biện pháp tạm giam, tạm đình chỉ điều tra; việc này sẽ gặp nhiều khó khăn khi có kết quả tương trợ tư pháp, phục hồi điều tra giải quyết vụ án.

Một số vướng mắc từ các quy định pháp luật:

 - Trong việc thu hồi tài sản, tiền đánh bạc: Quá trình giải quyết vụ án tổ chức đánh bạc và đánh bạc, mặc dù cơ quan chức năng phát hiện các đối tượng đánh bạc còn lưu tiền đánh bạc (tiền trong game) trong tài khoản rất lớn nhưng không thể tiến hành niêm phong hoặc phong tỏa tài khoản, chuyển đổi điểm game thành tiền thực Việt Nam đồng với mục đích thu hồi tài sản và nộp vào ngân sách Nhà nước, vì hiện nay pháp luật chưa quy định về vấn đề này. Nếu CQĐT yêu cầu các bị can giao nộp và để cho các đối tượng bán tài sản là số tiền trong game rồi chuyển về tài khoản ngân hàng, từ đó CQĐT sẽ phong tỏa tài khoản và thu hồi trong quá trình giải quyết vụ án thì việc thu hồi tài sản là tiền trong game có vi phạm pháp luật không? Nếu không thu hồi thì toàn bộ số tiền này cũng sẽ tự động mất. Do chưa có hướng dẫn xử lý nên việc thu hồi tài sản do phạm tội mà có chưa đạt hiệu quả cao…

- Về xác định tội danh và tính số tiền dùng để đánh bạc: Các cơ quan tố tụng chưa thống nhất quan điểm về xác định hành vi đánh bạc, tổ chức đánh bạc trên không gian mạng giữa các cấp khi nhận giao tài khoản, cấp trung gian nhận tài khoản đánh bạc và người trực tiếp chơi bạc cũng như việc cấp trang và giữ trang mạng để trực tiếp đánh bạc nên xảy ra trường hợp cùng tính chất, hành vi, nhưng có bị cáo bị xét xử về Tội đánh bạc, có bị cáo lại bị xét xử về Tội tổ chức đánh bạc. Về cách tính số tiền thu lợi bất chính lớn, rất lớn, đặc biệt lớn để làm căn cứ giải quyết vụ án đối với loại hình tổ chức đánh bạc dưới hình thức chơi lô đề và hình thức đánh bạc dưới hình thức cá độ bóng đá… do pháp luật hiện chưa điều chỉnh những nội dung trên nên vẫn còn vướng mắc.

3. Kinh nghiệm thực hành quyền công tố, kiểm sát việc giải quyết vụ án đánh bạc, tổ chức đánh bạc có sử dụng công nghệ cao

Một là, trong việc thu thập chứng cứ là dữ liệu điện tử và chuyển hóa dữ liệu điện tử thành chứng cứ trong vụ án: Lãnh đạo Viện lựa chọn, phân công Kiểm sát viên có kiến thức về công nghệ thông tin, am hiểu về ký hiệu, ngôn ngữ cũng như có kỹ năng, kinh nghiệm nhất định trong hoạt động này. Quá trình kiểm sát việc thu giữ, bảo quản và sử dụng các chứng cứ điện tử trong các vụ án đánh bạc, tổ chức đánh bạc có sử dụng công nghệ cao, cần lưu ý thu giữ: (1) Các thông tin trên mạng (các trang web vệ tinh, mạng ẩn danh), cổng thanh toán trung gian, dịch vụ thanh toán tiền ảo; (2) Tài khoản ngân hàng thực hiện việc giao dịch thanh toán tiền đánh bạc. Điều tra viên, Kiểm sát viên cần tách các đối tượng, yêu cầu thực hiện lại các thao tác và ghi âm, ghi hình các thao tác, giao diện có trên màn hình thiết bị. Trao đổi để đối tượng hợp tác cung cấp số tài khoản, mật khẩu phục vụ truy nguyên dấu vết.

Để thu thập được các tài liệu là các trang mạng phản ánh quá trình phạm tội đánh bạc, tổ chức đánh bạc của các đối tượng, trường hợp cần thiết có thể yêu cầu sự hỗ trợ của Phòng an ninh mạng và phòng, chống tội phạm công nghệ cao của Công an tỉnh hoặc chuyên gia về máy tính, điện tử, kỹ thuật số, ban ngành chuyên môn (Sở Thông tin, truyền thông, Giám định viên kỹ thuật số của Phòng kỹ thuật hình sự Công an tỉnh) trong việc trích xuất dữ liệu điện tử đảm bảo đúng quy định của pháp luật, tránh sai sót làm mất dữ liệu.

Hai là, về xác định số tiền dùng đánh bạc và xác định tội danh: Việc xác định số tiền dùng để đánh bạc trong trường hợp sử dụng điểm (được thỏa thuận quy đổi thành tiền) trong tài khoản để đánh bạc qua mạng trong 01 lần cần tham khảo vận dụng theo tinh thần của Nghị quyết số 01/2010/NQ-HĐTP ngày 22/10/2010 hướng dẫn áp dụng một số quy định tại Điều 248 và Điều 249 của Bộ luật Hình sự (đã hết hiệu lực thi hành, hiện nay chưa có Nghị quyết thay thế), cụ thể:

Đối với trường hợp nhiều người cùng tham gia đánh bạc với nhau thì số tiền dùng vào việc đánh bạc là tổng số điểm (được thỏa thuận quy đổi thành tiền) có trong tài khoản của tất cả các đối tượng đang sử dụng để tham gia cá cược trong chiếu bạc online vì tất cả số điểm này được chuyển vào tài khoản của các đối tượng chỉ có thể sử dụng tham gia đánh bạc, không thể sử dụng vào mục đích khác nên có căn cứ xác định là sẽ dùng vào việc đánh bạc. Khi xác định số tiền dùng vào việc đánh bạc, cần lưu ý thời điểm phát hiện và bắt giữ đối tượng để xác định chính xác, theo đó: Nếu tại thời điểm phát hiện và bắt giữ đối tượng mà ván cá cược chưa kết thúc thì xác định số tiền dùng đánh bạc là tất cả số điểm (được thỏa thuận quy đổi thành tiền) có trong tài khoản mà đối tượng đang sử dụng để tham gia cá cược vì cho đến khi kết thúc ván cá cược các đối tượng vẫn có thể tiếp tục sử dụng thêm điểm để cá cược nên số điểm còn lại đều có căn cứ xác định là sẽ dùng vào việc đánh bạc. Nếu tại thời điểm phát hiện và bắt giữ đối tượng mà ván cá cược đã kết thúc thì xác định số tiền dùng vào việc đánh bạc là số điểm (được thỏa thuận quy đổi thành tiền) mà đối tượng đang sử dụng để tham gia cá cược trong ván đó cộng với số điểm thắng được sau khi cá cược.

Ba là, lập sơ đồ tư duy thể hiện quy trình tổ chức đánh bạc của các đối tượng. Xuất phát từ đặc thù của loại án đánh bạc, tổ chức đánh bạc có sử dụng công nghệ cao, đó là việc từ một tài khoản đánh bạc ban đầu do tổng đại lý giao, các đối tượng sẽ chia nhỏ thành nhiều tài khoản và giao lại cho các đại lý các cấp (cấp 1, cấp 2...) với số tiền cao hơn nhằm hưởng tiền chênh lệch, cuối cùng sẽ là người trực tiếp sử dụng tài khoản để đánh bạc. Do đó, để đảm bảo không bị sót đối tượng và xác định được chính xác tội danh của từng đối tượng, Kiểm sát viên phải lập sơ đồ tư duy tóm tắt lại toàn bộ vụ án, thể hiện rõ tên tài khoản, người nhận, số tiền được giao. Sắp xếp logic, khoa học để có thể ghi nhớ được hệ thống các chứng cứ… làm cơ sở đánh giá các hành vi, trách nhiệm, mối quan hệ của các đối tượng liên quan, giúp Kiểm sát viên hệ thống được toàn bộ tài liệu, chứng cứ, nắm chắc nội dung vụ án, từ đó có thể phát hiện thiếu sót trong hồ sơ để kịp thời khắc phục, sửa chữa; hỗ trợ cho Kiểm sát viên trong báo cáo án và đề xuất quan điểm giải quyết vụ án.

Bốn là, tăng cường mối quan hệ phối hợp với CQĐT. Kiểm sát viên cần phối hợp chặt chẽ với Điều tra viên ngay từ khi tiếp nhận nguồn tin về tội phạm, thống nhất những vấn đề cần điều tra làm rõ và cách thức xác minh, thu thập tài liệu, chứng cứ. Yêu cầu Điều tra viên cung cấp toàn bộ tài liệu, chứng cứ mà CQĐT đã thu thập trước đó làm căn cứ phê chuẩn; sau khi có được các tài liệu này, Kiểm sát viên nghiên cứu kỹ việc thu thập của CQĐT đã đảm bảo đúng trình tự, thủ tục theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự chưa; mặt khác, Kiểm sát viên cần phối hợp cùng Điều tra viên lấy lời khai của những người bị bắt.

Kiểm sát viên phải tham gia kiểm sát và nắm chắc tiến độ điều tra; phát hiện những mâu thuẫn cần làm rõ để đề ra yêu cầu điều tra giúp Điều tra viên khắc phục được những thiếu sót về chứng cứ và thủ tục tố tụng. Đối với các nhóm tội tổ chức đánh bạc và đánh bạc trên mạng, cần yêu cầu điều tra làm rõ thủ đoạn: (1) Dùng mạng lưới các trang web vệ tinh, mạng ẩn danh để tổ chức đánh bạc; (2) Dùng mạng internet quảng cáo dưới hình thức tuyển dụng nhân viên biết tiếng Việt sang các trụ sở đặt tại các trung tâm cờ bạc ở nước ngoài; quảng cáo qua không gian số, trang web lôi kéo người dân tham gia đánh bạc; (3) Thủ đoạn thông qua trung gian như các dịch vụ thanh toán tiền ảo để quy đổi số tiền đánh bạc.

Năm là, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng với các cơ quan chuyên môn về công nghệ thông tin, mạng viễn thông. Viện kiểm sát các cấp cần chủ động phối hợp với CQĐT xây dựng quy chế phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng với các cơ quan chuyên môn và các đơn vị làm dịch vụ công nghệ thông tin, mạng viễn thông; qua đó, kịp thời nắm thông tin tội phạm, tranh thủ sự hỗ trợ hiệu quả của các cơ quan chuyên môn để kịp thời phát hiện, thu giữ tài liệu, dữ liệu điện tử để sử dụng làm chứng cứ chứng minh hành vi phạm tội.

Sáu là, nâng cao chất lượng hợp tác quốc tế và tương trợ tư pháp về hình sự trong đấu tranh phòng, chống tội phạm đánh bạc, tổ chức đánh bạc sử dụng công nghệ cao.