Minh bạch - Hồi chuông cảnh tỉnh cho thiện nguyện Việt Nam

Từ những ngày đầu khiêm tốn với chỉ vài chục em nhỏ tại huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên, dự án đã không ngừng lớn mạnh, mang đến hàng triệu bữa ăn đủ chất - có thịt, có rau, có đậu - cho trẻ em nghèo khó, giúp các em vượt qua cái đói để vững vàng cắp sách đến trường. Mỗi suất ăn tưởng chừng giản dị với chi phí khoảng 8.500 đồng cho tiểu học hay 6.800 đồng cho mầm non, nhưng lại là nguồn động lực mạnh mẽ, giảm tỷ lệ bỏ học và thắp lên mơ ước tương lai cho hàng vạn mầm non đất nước.

Hơn một thập kỷ qua, “Nuôi Em” đã mở rộng thành một hệ sinh thái nhân văn, không chỉ dừng ở bữa ăn mà còn hỗ trợ xây trường, tủ sách, phòng tin học, nước sạch qua các dự án liên kết như Ánh sáng Núi Rừng hay Sức mạnh 2000. Đến niên khóa 2025 - 2026, dự án đạt quy mô kỷ lục: hơn 120.000 nhà hảo tâm (hay “anh chị nuôi”) đồng hành, hỗ trợ trực tiếp cho 71.761 học sinh (trong đó 67.996 em ăn một bữa/ngày và 3.765 em ăn hai bữa, quy đổi thành khoảng 75.526 mã nuôi), bao phủ hơn 900 xã khó khăn nhất tại các tỉnh như Điện Biên, Hà Giang, Cao Bằng, Lào Cai, Đắk Lắk, Gia Lai, Kon Tum và nhiều vùng sâu vùng xa khác. Những con số này không chỉ là thống kê khô khan, mà là câu chuyện về hàng nghìn nụ cười trẻ thơ, về những bữa cơm nóng hổi giữa núi rừng lạnh giá, về niềm tin rằng lòng tốt của con người Việt Nam có thể thay đổi số phận.

“Nuôi Em” không chỉ là một chương trình thiện nguyện thông thường, mà đã trở thành cầu nối yêu thương rộng lớn, khơi dậy sức mạnh cộng đồng, thu hút sự tham gia của nhiều nghệ sĩ nổi tiếng như rapper Đen Vâu (hỗ trợ hàng trăm triệu đồng qua MV “Nấu ăn cho em”) hay ca sĩ Hòa Minzy (đóng góp 600 triệu đồng cho hàng trăm em). Nó nhắc nhở chúng ta rằng, trong một xã hội hiện đại, truyền thống tương thân tương ái vẫn đang sống động, vẫn là nguồn lực quý giá để xóa đói giảm nghèo, xây dựng tương lai cho thế hệ trẻ vùng cao - những chủ nhân tương lai của đất nước.

Thế nhưng, chính quy mô khổng lồ và sức lan tỏa mạnh mẽ ấy càng đòi hỏi một nền tảng vững chắc: sự minh bạch tuyệt đối. Vì khi lòng tốt được đặt vào niềm tin, bất kỳ khoảng trống nào cũng có thể trở thành bóng tối nghi ngờ, làm lung lay cả công trình nhân ái mà bao người đã dày công vun đắp.
 

Giữa những ánh sáng rực rỡ của lòng nhân ái ấy, những nghi vấn bùng nổ từ đầu tháng 12/2025 đã khiến niềm tin lung lay mạnh mẽ, như một vết nứt sâu trên nền móng vững chãi bao năm xây dựng. Từ những phản ánh chân thành của chính các nhà hảo tâm - những người đã mở rộng vòng tay sẻ chia - về tình trạng mã nuôi trùng lặp (hàng trăm trường hợp một em nhỏ bị gắn với 2-5 người nuôi cùng lúc hoặc cùng năm học), dữ liệu học sinh sai lệch (như thông tin chiều cao, tuổi tác không hợp lý hoặc em đã rời danh sách nhưng vẫn bị hỏi đóng góp), đến việc thu tiền dồn dập chỉ cách nhau vài tháng (đóng cho năm học cũ vào tháng 8/2025 rồi lại giục đóng cho năm mới vào tháng 11), hay dòng tiền khổng lồ ước tính hàng trăm tỷ đồng mỗi năm chảy thẳng vào tài khoản cá nhân của người sáng lập thay vì một pháp nhân độc lập - tất cả đều khơi dậy câu hỏi day dứt, đau đáu trong lòng cộng đồng: Liệu vỏ bọc thiện nguyện cao đẹp có đang bị lạm dụng, dù vô tình hay cố ý, để che đậy những khuất tất tiềm ẩn, làm phai mờ giá trị chân thành của lòng tốt?

Những nghi vấn không dừng lại ở lời đồn đoán trên mạng xã hội, mà đã được chính các nhà hảo tâm tổng hợp chi tiết, với bằng chứng từ tin nhắn thúc giục kiểu “đòi nợ”, thái độ thiếu chuẩn mực của một số tình nguyện viên, hay sự chậm trễ cập nhật hình ảnh bữa ăn, thông tin học sinh. Thậm chí, có trường hợp đau lòng khi nhà hảo tâm phát hiện em mình đỡ đầu đã gặp tai nạn qua đời từ lâu, nhưng dự án vẫn chưa thông báo, vẫn gửi tin nhắn hỏi tiếp tục nuôi. Những chi tiết ấy, dù có thể xuất phát từ “lỗi vận hành” như dự án giải thích, vẫn để lại khoảng trống nghi ngờ khó lấp đầy, đặc biệt khi quy mô đã lên tới hơn 120.000 nhà hảo tâm, hỗ trợ 71.761 học sinh (quy đổi 75.526 mã nuôi) trong niên khóa 2025 - 2026.

Pháp luật Việt Nam, qua Nghị định 93/2021/NĐ-CP của Chính phủ về vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng các nguồn đóng góp tự nguyện hỗ trợ khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố; hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo cùng các quy định liên quan như Thông tư 41/2022/TT-BTC của Bộ Tài chính hướng dẫn chế độ kế toán áp dụng cho các hoạt động xã hội, từ thiện, đã đặt ra những nguyên tắc rõ ràng, nghiêm ngặt: Hoạt động từ thiện phải đảm bảo minh bạch, công khai, với sổ sách ghi chép đầy đủ, báo cáo định kỳ, tách bạch tài chính tuyệt đối. Cá nhân vận động quyên góp quy mô lớn, kéo dài nhiều năm không được nhập nhèm tài khoản cá nhân với mục đích thiện nguyện; thay vào đó, cần mở tài khoản riêng theo từng cuộc vận động hoặc tốt hơn là thành lập quỹ chính thức để chịu sự giám sát độc lập, kiểm toán định kỳ. Thế nhưng, với một dự án quy mô khổng lồ kéo dài hơn thập kỷ như “Nuôi Em”, việc thừa nhận không có kiểm toán độc lập lâu dài, sử dụng lãi từ tiền tiết kiệm (chưa công bố chi tiết lũy kế dù đã hứa tổng kết) để chi phí vận hành, hay giải thích trùng mã, thu tiền dồn chỉ là “lỗi vận hành” và “thiếu kinh nghiệm truyền thông” - dù đã có những động thái tích cực như đóng băng tài khoản 15 ngày từ 8/12/2025 để rà soát, cập nhật sao kê tại taichinh.nuoiem.com, và cam kết hợp tác đơn vị thứ ba - vẫn chưa đủ để xóa tan hết bóng tối nghi kỵ.

Không ai phủ nhận rằng những bữa ăn ấm áp đã thực sự đến tay các em nhỏ vùng cao, rằng dự án đã mang lại giá trị nhân văn to lớn. Song, chính quy mô và sức lan tỏa ấy càng đòi hỏi trách nhiệm cao hơn, sự chuyên nghiệp hơn trong quản lý. Khi dòng tiền từ hàng trăm nghìn tấm lòng chảy về một tài khoản cá nhân, khi lãi tiết kiệm được dùng cho vận hành mà chưa có báo cáo lũy kế rõ ràng, khi sai sót lặp lại mà không có cơ chế giám sát độc lập - dù vô tình - cũng dễ mở đường cho nghi ngờ về sự khuất tất, về nguy cơ lạm dụng niềm tin để trục lợi cá nhân hoặc che giấu bất cập.

Đây không chỉ là câu chuyện riêng của “Nuôi Em”, mà là hồi chuông cảnh tỉnh sâu sắc cho toàn bộ hoạt động thiện nguyện tự phát tại Việt Nam. Trong thời đại số, khi lòng tốt có thể lan tỏa nhanh chóng nhưng nghi ngờ cũng bùng nổ chỉ trong vài ngày, chúng ta cần một khung pháp lý chặt chẽ hơn, khuyến khích các dự án lớn chuyển sang mô hình quỹ pháp nhân, áp dụng kiểm toán độc lập bắt buộc, và nâng cao nhận thức cộng đồng về quyền được biết rõ ràng dòng tiền mình đóng góp chảy về đâu. Chỉ khi minh bạch trở thành nền tảng bất di bất dịch, lòng tốt mới mãi bền vững, không bị vấy bẩn bởi bóng tối nghi ngờ.

Hãy để những nghi vấn này trở thành bài học, thúc đẩy sự thay đổi tích cực, để thiện nguyện Việt Nam không chỉ là nghĩa cử cảm xúc, mà còn là trách nhiệm pháp lý và đạo đức - trách nhiệm với những đứa trẻ vùng cao, với nhà hảo tâm, và với chính lương tâm của một dân tộc giàu truyền thống tương thân tương ái. Vì cuối cùng, nạn nhân lớn nhất của sự thiếu minh bạch không phải người tổ chức, mà chính là những mầm non tương lai đang trông chờ vào sự sẻ chia chân thành, không vụ lợi.

Không ai phủ nhận giá trị nhân văn sâu sắc mà dự án “Nuôi Em” đã mang lại suốt hơn một thập kỷ qua. Những bữa cơm nóng hổi với thịt, rau, đậu - dù chỉ với chi phí giản dị 8.500 đồng cho tiểu học hay 6.800 đồng cho mầm non - đã thực sự thay đổi cuộc đời hàng vạn em nhỏ vùng cao, vùng dân tộc thiểu số. Chúng giúp các em vượt qua cái đói triền miên, giảm tỷ lệ bỏ học, thắp lên hy vọng về một tương lai tươi sáng hơn giữa núi rừng heo hút. Không chỉ dừng ở bữa ăn, dự án còn mở rộng hỗ trợ xây trường, tủ sách, phòng tin học, nước sạch qua các chương trình liên kết, tạo nên một hệ sinh thái nhân ái thực sự đáng trân trọng.

Song, chính quy mô khổng lồ và sức lan tỏa mạnh mẽ ấy - với hơn 120.000 nhà hảo tâm đồng hành, hỗ trợ trực tiếp 71.761 học sinh (quy đổi khoảng 75.526 mã nuôi) trong niên khóa 2025 - 2026 - càng đòi hỏi trách nhiệm minh bạch phải được đặt lên hàng đầu, như một nền tảng bất di bất dịch. Niềm tin của hàng trăm nghìn tấm lòng vàng không phải thứ có thể xây dựng bằng cảm xúc nhất thời hay những câu chuyện xúc động, mà phải được củng cố bằng sự rõ ràng tuyệt đối, trách nhiệm nghiêm ngặt và tuân thủ chặt chẽ pháp luật. Một sai sót nhỏ trong quản lý, dù xuất phát từ “lỗi vận hành” hay thiếu kinh nghiệm, cũng có thể vô tình mở đường cho nghi kỵ lan rộng, làm lung lay cả nền móng thiện nguyện mà bao thế hệ đã dày công vun đắp, để lại vết thương khó lành trong lòng cộng đồng.

Đây không chỉ là câu chuyện riêng của “Nuôi Em”, mà là hồi chuông cảnh tỉnh sâu sắc, day dứt cho toàn bộ hoạt động từ thiện tự phát tại Việt Nam trong thời đại số. Khi lòng tốt bị nghi ngờ - dù chỉ từ những khoảng trống thông tin - nạn nhân lớn nhất không phải người tổ chức hay các tình nguyện viên, mà chính là những đứa trẻ vùng cao, những mầm non tương lai của đất nước, vốn đang trông chờ vào sự sẻ chia chân thành, không vụ lợi. Chúng ta không thể để những em nhỏ ấy trở thành “nạn nhân vô hình” của sự thiếu chuyên nghiệp, khi suất ăn có nguy cơ bị ảnh hưởng bởi những lùm xùm người lớn.

Để thiện nguyện thực sự bền vững, chúng ta cần một hệ thống chuyên nghiệp hơn, bài bản hơn: Khuyến khích các dự án lớn chuyển sang mô hình quỹ pháp nhân độc lập, áp dụng kiểm toán định kỳ bắt buộc từ bên thứ ba, công khai báo cáo tài chính chi tiết theo chuẩn mực (không chỉ sao kê chuyển khoản lẻ tẻ mà phải có bức tranh tổng thể: tổng thu, tổng chi, số dư, lãi tiết kiệm và cách sử dụng), đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng về quyền được biết rõ ràng dòng tiền mình đóng góp chảy về đâu, ai giám sát và kết quả thực tế ra sao.

Minh bạch không phải là gánh nặng hay sự nghi kỵ vô căn cứ, mà là nền tảng để lòng tốt mãi mãi bền vững, là lá chắn bảo vệ chính giá trị nhân văn cao đẹp mà chúng ta đang theo đuổi. Chỉ khi ấy, những dự án như “Nuôi Em” mới thực sự trở thành ngọn lửa ấm áp, soi sáng núi rừng mà không sợ gió bão nghi ngờ cuốn trôi. Và cũng chỉ khi ấy, chúng ta mới có thể tự hào rằng, ở Việt Nam, thiện nguyện không chỉ là nghĩa cử cảm xúc nhất thời, mà còn là trách nhiệm thiêng liêng - trách nhiệm với pháp luật, với cộng đồng, với lương tâm mỗi con người và với chính tương lai của những thế hệ mầm non đang lớn lên giữa núi rừng.

Hãy để những nghi vấn hiện tại trở thành bài học quý giá, thúc đẩy sự thay đổi tích cực, để niềm tin được bảo vệ bằng sự rõ ràng tuyệt đối. Để lòng tốt mãi lan tỏa mà không bị vấy bẩn bởi bóng tối của nghi ngờ. Đó mới là cách chúng ta thực sự “nuôi em” - nuôi dưỡng không chỉ thân xác các em nhỏ, mà còn nuôi dưỡng niềm tin bất diệt vào điều tốt đẹp nhất của cuộc đời và của dân tộc Việt Nam giàu truyền thống “lá lành đùm lá rách”.