 | 0944662888 |
| | 0944662888 |
Phân loại và danh mục các phương tiện được quyền ưu tiên
Pháp luật Việt Nam quy định một cách chặt chẽ và hữu hạn danh mục các phương tiện được hưởng quyền ưu tiên khi tham gia giao thông. Việc xác định rõ ràng các loại xe này có tầm quan trọng chiến lược, không chỉ giúp đảm bảo hiệu quả hoạt động của các lực lượng chức năng trong các nhiệm vụ khẩn cấp mà còn góp phần duy trì trật tự, an toàn cho tất cả các đối tượng tham gia giao thông khác. Bất kỳ sự tùy tiện nào trong việc thực thi quyền ưu tiên đều có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng.
Theo khoản 1, Điều 27 của Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ (số 36/2024/QH15), các loại xe ưu tiên bao gồm:
- Xe chữa cháy của Cảnh sát phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ và xe chữa cháy của các lực lượng khác được huy động đi làm nhiệm vụ chữa cháy;
- Xe của lực lượng quân sự, công an và kiểm sát đi làm nhiệm vụ khẩn cấp;
- Đoàn xe có xe Cảnh sát giao thông dẫn đường;
- Xe cứu thương đi làm nhiệm vụ cấp cứu;
- Xe hộ đê đi làm nhiệm vụ;
- Xe đi làm nhiệm vụ cứu nạn, cứu hộ, khắc phục sự cố thiên tai, dịch bệnh hoặc xe đi làm nhiệm vụ trong tình trạng khẩn cấp theo quy định của pháp luật;
- Đoàn xe tang.
Để chi tiết hóa danh mục này, Điều 18 của Nghị định 151/2024/NĐ-CP đã quy định cụ thể các loại xe được phép lắp đặt và sử dụng thiết bị phát tín hiệu ưu tiên, tương ứng với các nhiệm vụ khẩn cấp cụ thể như sau:
| Loại Xe Ưu tiên (Theo Luật) | Mô tả Chi tiết và Nhiệm vụ Áp dụng (Theo Nghị định) |
| Xe chữa cháy | Xe chữa cháy của Cảnh sát phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ và xe chữa cháy của các lực lượng khác được huy động đi làm nhiệm vụ chữa cháy. |
| Xe của lực lượng quân sự | Bao gồm: xe quân sự đi thực hiện nhiệm vụ chỉ huy chữa cháy, cứu nạn, cứu hộ, chỉ huy tác chiến, thông tin làm nhiệm vụ hoả tốc, chỉ huy đoàn hành quân, xe làm nhiệm vụ kiểm soát quân sự, kiểm tra xe quân sự, bảo vệ đoàn; xe thực hiện nhiệm vụ bắt, khám xét hoặc thực hiện hoạt động điều tra khác, áp giải bị can, bị cáo, phạm nhân; tham gia phòng, chống khủng bố. |
| Xe của lực lượng công an | Bao gồm: xe Cảnh sát giao thông đi làm nhiệm vụ tuần tra, kiểm tra, kiểm soát, chỉ huy, điều khiển, điều tra, giải quyết tai nạn giao thông; xe đi làm nhiệm vụ cảnh vệ; xe đi làm nhiệm vụ cứu nạn, cứu hộ; xe thực hiện nhiệm vụ bắt, khám xét hoặc thực hiện hoạt động điều tra khác, áp giải bị can, bị cáo, phạm nhân; xe thông tin làm nhiệm vụ hỏa tốc; xe đi làm nhiệm vụ chống biểu tình, bạo loạn, giải tán đám đông gây rối trật tự công cộng; xe đi làm nhiệm vụ phòng, chống khủng bố, giải cứu con tin. |
| Xe của lực lượng kiểm sát | Xe đi làm nhiệm vụ bắt, khám xét hoặc thực hiện hoạt động điều tra khác. |
| Xe Cảnh sát giao thông dẫn đường | Áp dụng cho xe Cảnh sát giao thông dẫn đường. |
| Xe cứu thương | Xe cứu thương đi làm nhiệm vụ cấp cứu. |
| Xe hộ đê; xe đi làm nhiệm vụ cứu nạn, cứu hộ, khắc phục sự cố thiên tai, dịch bệnh | Xe hộ đê đi làm nhiệm vụ; xe đi làm nhiệm vụ cứu nạn, cứu hộ, khắc phục sự cố thiên tai, dịch bệnh. |
| Xe đi làm nhiệm vụ trong tình trạng khẩn cấp | Bao gồm: xe phục vụ Ban chỉ đạo, xe phục vụ các lực lượng chức năng được huy động tham gia thực hiện nhiệm vụ khi tình trạng khẩn cấp được ban bố. |
Ý nghĩa pháp lý của danh sách trên là tuyệt đối. Bất kỳ phương tiện nào không được liệt kê tại Điều 18 của Nghị định 151/2024/NĐ-CP đều không được coi là xe ưu tiên. Việc các xe không thuộc diện ưu tiên tự ý lắp đặt, sử dụng thiết bị phát tín hiệu của xe được quyền ưu tiên là hành vi vi phạm pháp luật và sẽ bị xử phạt theo quy định tại Điểm e, Khoản 5, Điều 6 của Nghị định 168/2024/NĐ-CP.
Sự phân loại rõ ràng và chặt chẽ này là cơ sở pháp lý vững chắc để xem xét các điều kiện thực thi quyền ưu tiên, vốn đòi hỏi không chỉ đúng loại xe mà còn phải đúng hoàn cảnh và thủ tục.
Điều kiện và chứng cứ để thực thi quyền ưu tiên
Việc một phương tiện được phân loại là xe ưu tiên chỉ là bước đầu. Để thực thi quyền ưu tiên một cách hợp pháp khi tham gia giao thông, phương tiện đó phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện cụ thể về tín hiệu và giấy phép do pháp luật quy định. Thiếu một trong các điều kiện này, việc tự ý đi trước hoặc vi phạm các quy tắc giao thông khác đều là hành vi trái pháp luật.
Các điều kiện bắt buộc để một phương tiện được hưởng quyền ưu tiên bao gồm:
Đang thực hiện nhiệm vụ khẩn cấp: Đây là điều kiện tiên quyết. Quyền ưu tiên chỉ được áp dụng khi phương tiện đang "đi làm nhiệm vụ" khẩn cấp được quy định tại Điều 18, Nghị định 151/2024/NĐ-CP và Điều 27, Luật 36/2024/QH15. Ví dụ, xe cứu thương chỉ được ưu tiên khi "đi làm nhiệm vụ cấp cứu", không phải trong mọi trường hợp di chuyển.
Phải sử dụng tín hiệu ưu tiên: Theo Khoản 3, Điều 27 của Luật 36/2024/QH15, các xe ưu tiên (trừ đoàn xe tang) phải phát tín hiệu bằng đèn, còi theo quy định để các phương tiện khác nhận biết và nhường đường. Việc không sử dụng tín hiệu sẽ làm mất hiệu lực của quyền ưu tiên.
Phải có giấy phép hợp lệ: Khoản 3a, Điều 17 của Nghị định 151/2024/NĐ-CP khẳng định rằng xe ưu tiên khi lắp đặt thiết bị phát tín hiệu phải có "giấy phép sử dụng thiết bị phát tín hiệu của xe ưu tiên" do cơ quan có thẩm quyền cấp. Đây là bằng chứng pháp lý cốt lõi chứng minh phương tiện được phép sử dụng các tín hiệu đặc thù này.
Cần nhấn mạnh rằng, 03 điều kiện nêu trên là bắt buộc và đồng thời. Quyền ưu tiên chỉ được thực thi một cách hợp pháp khi phương tiện đáp ứng cùng lúc cả ba yêu cầu: đúng loại xe, đang làm nhiệm vụ khẩn cấp, có phát tín hiệu và có giấy phép hợp lệ. Sự thiếu vắng của bất kỳ điều kiện nào đều khiến việc thực thi quyền ưu tiên trở thành hành vi trái pháp luật.
Để chứng minh quyền ưu tiên khi có yêu cầu của cơ quan chức năng, tài xế phải cung cấp được Giấy phép sử dụng thiết bị phát tín hiệu của xe ưu tiên (theo Mẫu số 02a, Phụ lục II, Nghị định 151/2024/NĐ-CP). Đối với xe cứu thương, ngoài giấy phép trên, phương tiện còn phải đảm bảo các tiêu chuẩn và quy định về sử dụng xe cứu thương do Bộ trưởng Bộ Y tế ban hành, theo Khoản 2, Điều 20, Nghị định 151/2024/NĐ-CP.
Như vậy, quyền ưu tiên là một đặc quyền pháp định, gắn liền với các điều kiện nghiêm ngặt và giấy tờ pháp lý chặt chẽ, tạo nên sự khác biệt căn bản so với các tình huống phát sinh đột xuất đối với xe cá nhân.
Xe cá nhân chở người đi cấp cứu: Phân tích dưới góc độ "Tình thế cấp thiết"
Tình huống xe cá nhân chở người thân hoặc người gặp nạn đi cấp cứu là một thực tế xã hội phổ biến, đặt ra một vấn đề pháp lý phức tạp. Mặc dù pháp luật không công nhận xe cá nhân là xe ưu tiên, nhưng khái niệm "tình thế cấp thiết" có thể được xem xét như một tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hoặc miễn trừ xử phạt trong một số trường hợp nhất định.
Cần phải khẳng định một cách dứt khoát rằng, xe cá nhân chở người đi cấp cứu không thuộc danh mục xe được quyền ưu tiên theo quy định tại Điều 27 Luật 36/2024/QH15 và Điều 18 Nghị định 151/2024/NĐ-CP. Do đó, người điều khiển các phương tiện này không có "quyền" được đi trước, vượt đèn đỏ hay vi phạm các quy tắc giao thông khác.
Tuy nhiên, hành vi vi phạm của họ có thể được biện minh dưới góc độ "tình thế cấp thiết". Đây không phải là một quyền ưu tiên, mà là một lập luận pháp lý để chứng minh rằng hành vi vi phạm là cần thiết nhằm ngăn chặn một thiệt hại lớn hơn (tính mạng, sức khỏe của người bệnh) và không có cách nào khác để hành động.
Phân tích các quy định liên quan cho thấy pháp luật đã dự liệu một số trường hợp cụ thể:
Theo điểm g, khoản 3, Điều 7 của Nghị định 168/2024/NĐ-CP quy định về việc xử phạt người điều khiển xe mô tô, xe gắn máy vi phạm quy tắc giao thông đường bộ. Theo đó, hành vi "chở theo 02 người trên xe" sẽ không bị xử phạt trong "trường hợp chở người bệnh đi cấp cứu".
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng đây là một ngoại lệ rất hẹp, chỉ áp dụng cho hành vi chở quá số người quy định trên xe mô tô. Pháp luật hiện hành không quy định một cơ chế miễn trừ tương tự áp dụng rộng rãi cho các hành vi vi phạm khác như vượt tốc độ, vượt đèn đỏ, đi vào đường cấm... đối với xe ô tô cá nhân. Việc pháp luật chỉ quy định một ngoại lệ cụ thể và hạn hẹp như vậy nhằm mục đích cân bằng giữa hành động nhân đạo và yêu cầu cấp bách phải duy trì trật tự, an toàn chung, ngăn chặn việc lạm dụng tình huống khẩn cấp để vi phạm pháp luật giao thông một cách tùy tiện.
Do đó, người lái xe cá nhân trong tình huống này phải chấp nhận rủi ro bị xử phạt vi phạm hành chính. Họ có nghĩa vụ phải chứng minh với cơ quan chức năng rằng hành vi vi phạm của mình là do tình thế cấp thiết, là lựa chọn duy nhất và tương xứng để cứu người. Vì gánh nặng chứng minh thuộc về người lái xe, việc hiểu rõ cách thu thập và trình bày bằng chứng là cực kỳ quan trọng.
Hướng dẫn chứng minh "Tình thế Cấp thiết" khi chở người cấp cứu
Phần này cung cấp một khuôn khổ thực tiễn về các loại bằng chứng và lập luận mà người điều khiển phương tiện cá nhân có thể sử dụng để chứng minh tình thế cấp thiết với cơ quan chức năng khi bị xử lý vi phạm hành chính do chở người đi cấp cứu.
Để lập luận thành công, người lái xe cần chủ động thu thập và chuẩn bị các hạng mục bằng chứng sau:
Chứng minh tình trạng y tế khẩn cấp của bệnh nhân
Tài liệu y tế: Đây là bằng chứng quan trọng nhất. Cần thu thập các giấy tờ như: Giấy nhập viện, hồ sơ bệnh án, chẩn đoán của bác sĩ tại cơ sở y tế tiếp nhận, trong đó ghi rõ tình trạng nguy kịch của bệnh nhân tại thời điểm nhập viện và yêu cầu phải cấp cứu ngay lập tức để tránh nguy hiểm đến tính mạng.
Bằng chứng khác: Lời khai của nhân chứng (người nhà đi cùng, chính bệnh nhân sau khi hồi phục), hình ảnh, video (nếu có) ghi lại tình trạng của bệnh nhân tại thời điểm di chuyển có thể củng cố thêm cho lập luận.
Chứng minh tính bắt buộc và tương xứng của hành vi vi phạm
Người lái xe cần lập luận rằng hành vi vi phạm (ví dụ: đi quá tốc độ cho phép, đi vào làn khẩn cấp) là giải pháp duy nhất và hợp lý tại thời điểm đó để ngăn chặn một hậu quả nghiêm trọng hơn là tử vong hoặc tổn thương nặng nề vĩnh viễn cho bệnh nhân.
Cần chứng minh rằng các phương án khác, chẳng hạn như gọi và chờ xe cứu thương chuyên dụng, là không khả thi do thời gian không cho phép (tình trạng bệnh nhân chuyển biến xấu quá nhanh) hoặc do các yếu tố khách quan khác (vị trí xảy ra sự việc khó tiếp cận, không liên lạc được...).
Thái độ và quy trình làm việc với cơ quan Chức năng
Khi bị lực lượng Cảnh sát giao thông dừng xe, người lái xe nên giữ bình tĩnh, thái độ hợp tác và trình bày ngắn gọn, rõ ràng hoàn cảnh cấp bách của mình.
Chủ động thu thập đầy đủ các bằng chứng nêu trên ngay sau khi đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế để cung cấp cho cơ quan chức năng trong quá trình giải quyết vụ việc vi phạm hành chính.
Gánh nặng chứng minh hoàn toàn thuộc về người vi phạm. Do đó, sự chuẩn bị kỹ lưỡng về bằng chứng và lập luận chặt chẽ là yếu tố quyết định để cơ quan có thẩm quyền xem xét, cân nhắc miễn hoặc giảm nhẹ trách nhiệm pháp lý.
Kết luận
Báo cáo đã phân tích và làm rõ sự khác biệt cơ bản giữa hai khái niệm trong pháp luật giao thông đường bộ Việt Nam:
Quyền ưu tiên là một đặc quyền pháp định, được quy định chặt chẽ và chỉ dành cho một danh sách hữu hạn các phương tiện chuyên dụng khi đang thực thi nhiệm vụ khẩn cấp và phải tuân thủ đầy đủ các điều kiện về tín hiệu, giấy phép.
"Tình thế cấp thiết" không phải là một quyền, mà là một cơ chế biện minh pháp lý có thể được áp dụng cho các tình huống cá biệt, chẳng hạn như xe cá nhân chở người đi cấp cứu. Cơ chế này không mặc nhiên miễn trừ trách nhiệm mà đòi hỏi người lái xe phải chứng minh được hành vi vi phạm của mình là cần thiết và tương xứng để ngăn chặn một thiệt hại lớn hơn.
Khuyến nghị cuối cùng: Việc cứu người là một hành động nhân văn và luôn được ưu tiên hàng đầu. Tuy nhiên, người điều khiển phương tiện cá nhân trong những tình huống khẩn cấp cần nhận thức rõ những rủi ro pháp lý mà mình phải đối mặt. Để bảo vệ bản thân, người lái xe phải có trách nhiệm chuẩn bị đầy đủ bằng chứng xác thực về tình trạng khẩn cấp của bệnh nhân và tính bắt buộc của hành vi vi phạm. Sau cùng, việc cân bằng giữa lòng trắc ẩn cứu người và nghĩa vụ thượng tôn pháp luật không chỉ là trách nhiệm của nhà làm luật mà còn là thước đo văn hóa tham gia giao thông của mỗi công dân.
Tác giả bài viết: Luật sư LÊ CAO LONG Đoàn Luật sư tỉnh Quảng Ninh
Nguồn tin: Theo Tạp chí Luật sư Việt Nam:
Những tin mới hơn
Những tin cũ hơn
